sexta-feira, setembro 28, 2007

Alice Vieira

Alice Vieira

From Wikipedia

Alice Vieira (moris iha Lizboa, iha 1943) ne'e hakerek-na'in no jornalista portugeza. Nia remata ninia Lisensiatura kona-ba Filolojia Jermánika iha Faculdade de Letras iha Universidade de Lisboa, maibé hori uluk nia serbisu iha jornalizmu, kaer suplementu Juvenil no mós Catraio iha jornál portugés Diário de Notícias. Nia mós serbisu tiha ona iha programa oioin ba labarik iha televizaun no ema hotu-hotu konsidera nia nu'udar hakerek-na'in importante liu iha literatura ba labarik no foin-sa'e sira iha dalen portugés.
Ninia knaar-literáriu hetan tiha ona tradusaun ba lian barak, hanesan alemaun, búlgaru, basku, españól, galegu, fransés, úngaru, neerlandés, rusu no servo-kroata. Ninia kaben uluk naran Mário Castrim no nia mós jornalista no hakerek-na'in.

Knaar-literáriu sira

Literatura ba labarik no foin-sa'e


1979 - Rosa, Minha Irmã Rosa
1979 - Paulina ao Piano
1980 - Lote 12 - 2º Frente
1982 - Chocolate à Chuva
1981 - A Espada do Rei Afonso
1983 - Este Rei que eu Escolhi
1984 - Graças e Desgraças na Corte de El Rei Tadinho
1985 - Águas de Verão
1986 - Flor de Mel
1987 - Viagem à Roda do meu Nome
1988 - Às Dez a Porta Fecha
1990 - Úrsula, a Maior
1990 - Os Olhos de Ana Marta
1991 - Promontório da Lua
1995 - Caderno de Agosto
1997 - Se Perguntarem por mim, Digam que Voei
1986 - De que são Feitos os Sonhos
1988 - As Mãos de Lam Seng
1988 - O que Sabem os Pássaros
1988 - As Árvores que Ninguém Separa
1988 - Um Estranho Baralho de Asas
1988 - O Tempo da Promessa
1990 - Macau: da Lenda à História
1991 - Corre, Corre, Cabacinha
1991 - Um Ladrão debaixo da Cama
1991 - Fita, Pente e Espelho
1991 - A Adivinha do Rei
1992 - Rato do Campo, Rato da Cidade
1992 - Periquinho e Periquinha
1992 - Maria das Silvas
1993 - As Três Fiandeiras
1993 - A Bela Moura
1994 - O Pássaro Verde
1994 - O Coelho Branquinho
1994 - Eu Bem Vi Nascer o Sol
1997 - Praias de Portugal
2002 - A Primeira Prenda do Pai Natal
2002 - Mistérios de Natal

Prémiu ne'ebé nia hetan tiha ona

1979 - Prémiu Literatura ba Labarik Tinan Internasionál Labarik nian ho livru Rosa, Minha Irmã Rosa.
1983 - Prémiu Calouste Gulbenkian Literatura ba Labarik nian ho livru Este Rei que Eu Escolhi.
1994 - Prémiu-Boot Gulbenkian nian, tanba ninia knaar-literáriu tomak.

segunda-feira, setembro 17, 2007

Ayu Utami


Ayu Utami
Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.


Ayu Utami (nasceu em 21 de Novembro de 1968 em Bogor, Indonésia) é uma jornalista e escritora indonésia. Publicou romances, contos e artigos. Uma das suas obras-primas é Saman (1998).


Índice[esconder]
1 Biografia
2 Obras
3 Prémios e Homenagens
4 Percurso académico
5 Ligações externas


Biografia
Cresceu em Jacarta, e formou-se em Literatura Russa na Universitas Indonesia. Em 1990 foi selecionada como finalista no Wajah Femina, um concurso de beleza na Indonésia. Porém não seguiu uma carreira de modelo por não gostar de cosméticos e maquilhagem.
Foi jornalista em várias revistas indonésias, incluindo Humor, Matra, Forum Keadilan, e D&R. Pouco depois de Suharto ter proibido a publicação de três revistas (Tempo, Editor, e Detik) durante o regime da Orde Baru, Ayu passou a trabalhar com a Aliansi Jurnalis Independen (Aliança Independente de Jornalistas) nos protestos contra a proibição. Actualmente Ayu trabalha como escritora no jornal cultural Kalam e no teatro Utan Kayu.
O seu primeiro romance, Saman, ganhou um concurso literário do Conselho das Artes de Jacarta em 1998 e depois o Prince Claus Award. O romance foi aclamado pela crítica e pelo público e teve mais de duas dezenas de novas tiragens em pouco tempo, nos primeiros três anos vendeu 55.000 cópias. Uma das razões foi ter tocado em temas até aí tabu na sociedade indonésia, como a sexualidade vista pelo olhar feminino, a tortura e os esquadrões da morte. No início de 2002, foi lançada a sequela de Saman, com o título Larung. Ayu Utami faz parte de uma geração nova na literatura indonésia, junto com autores como Afrizal Malna, Nirwan Dewanto, Danarto, Y.B. Mangunwijaya, Toeti Heraty e Seno Gumira Ajidarma.

Obras
Saman, KPG, Jakarta, 1998
Larung, 2002
"Si Parasit Lajang" (uma colectânea de ensaios), GagasMedia, Jakarta, 2003

Prémios e Homenagens
Melhor romance, Dewan Kesenian Jakarta (Conselho das Artes de Jacarta), 1998
Prémio Prince Claus 2000

Percurso académico
Escola Primária Regina Pacis, Bogor (1981)
Escola Pré-Secundária Tarakanita 1, Jacarta (1984)
Escola Secundária Tarakanita 1, Jacarta (1987)
Departamento de Literatura Russa, Faculdade de Letras da Universidade da Indonésia (1994)
Advanced Journalism, Thomson Foundation, Cardiff, Reino Unido (1995)
Asian Leadership Fellow Program, Tóquio, Japão (1999)

Ligações externas
Apa dan Siapa PDAT - em indonésio
Biography in Potret in Intisari Magazine 1998 - em indonésio
Obtido em "http://pt.wikipedia.org/wiki/Ayu_Utami"

quinta-feira, setembro 13, 2007

Aquilino Ribeiro

Aquilino Ribeiro
From Wikipedia
Aquilino Gomes Ribeiro (moris iha Tabosa do Carregal, iha dia-13 fulan-Setembru 1885, — mate iha Lizboa, iha dia-27 fulan-Maiu 1963]]) ne'e hakerek-na'in portugés.
Ema barak konsidera nia hola parte iha grupu husi romansista sira importante liu hotu iha primeira metade sékulu XX nian. Nia hahú nia knaar iha 1907 ho folletín A Filha do Jardineiro no depois 1913 ho istória-badak sira iha Jardim das Tormentas no mós romanse A Via Sinuosa, 1918, no nia kontinua hakerek ho kualidade literária nivel aas iha ninia testu barakliu, ne'ebé nia publika beibeik ho susesu. Públiku no krítiku literáriu sira gosta loos nia livru sira.

1885 – Nia moris iha Carregal (konsellu Sernancelhe) iha dia-13 Setembru. Nia amu-lulik ida nia oan. Nia sarani iha Igreja Matriz Alhais nian (Konsellu Vila Nova de Paiva).
1895 – Nia tuir eskola iha Colégio da Lapa, no liu ezame eskola primária nian.
1900 – Nia tama iha Colégio Roseira, iha Lamegu. Nia estuda Filozofia iha Vizeu. Depois nia tama Semináriu iha Beja, hodi halo tuir nia inan nia vontade ne'ebé hakarak nia atu sai amu-lulik.
1903 – Tanba la iha vokasaun, nia para ninia estudu durante primeira parte husi Kursu Teolójiku iha Semináriu iha Beja no nia bá hela metin iha Lizboa.
1904 – Nia fila fali ba Soutosa.
1906 – Nia fila fali ba Lizboa. Kolabora iha jornál republikanu A Vanguarda.
1907 – Hamutuk ho José Ferreira da Silva nia hakerek A Filha do Jardineiro, knaar-fiksaun hodi halo propaganda republikana no krítika ba ulun-boot rejime nian.
1907 – Nia tama ba Loja Montanha husi Grande Oriente Lusitano (Masonaria portugeza nian), iha Lizboa, liutiha simu konvite husi Luz de Almeida.
1907 - Nia tama dadur tanba nia anarkista, liutiha bomba ida rebenta iha ninia kuartu iha Rua do Carrião, iha dia-28 fulan-Novembru, iha Lizboa. Iha esplozaun ne'e revolusionáriu karbonáriu ida mate. Nia ta'uk julgamentu bele kondena nia atu hetan deportasaun ba Timór.
1908 - Nia halai sai husi komarka iha dia-12 fulan-Janeiru no moris klandestinu ihaLizboa, refujiadu iha uma ida Meira e Sousa nian, iha Rua Nova do Almada, iha zona Boa Hora.
1910 - Nia estuda iha Faculdade de Letras iha Sorbonne, iha Fransa. Nia mai Portugál liutiha implantasaun Repúblika nian iha dia-5 Outubru no fila fali ba París, hodi bá hasoru fali Grete Tiedemann ne'ebé nia koñese tiha ona iha-ne'ebá.
1912 - Nia hela iha Alemaña durante fulan balu.
1913 - Nia kaben ho Grete Tiedemann no fila fali ba París. Nia publika livru Jardim das Tormentas.
1914 - Ninia oan primeiru moris, ho naran Aníbal Aquilino Fritz. Hahú tiha Funu Mundiál Dahuluk, Aquilino fila fali ba Portugál, maski nia seidauk remata nia kursu lisenciatura.
1915 - Nia hetan kolokasaun nu'udar profesór iha Liceu Camões, no sei serbisu iha-ne'ebá durante tinan tolu.
1918 - Nia publika A Via Sinuosa.
1919 - Nia tama hodi serbisu iha Biblioteca Nacional de Portugal, liutiha konvite husi Raul Proença. Nia hamaluk ho intektuál sira ne'ebé ema hanaran grupo da Biblioteca, inklui Jaime Cortesão ho Raul Proença. Nia publica Terras do Demo.
1921 - Nia integra diresaun revista Seara Nova nian.
1922 - Nia publika O Malhadinhas ne'ebé inklui iha livru Estrada de Santiago.
1927 - Nia tama revolta 7 Fevereiru nian, iha Lizboa. Nia halai ba París. Iha tinan nia rohan nia fila ba Portugál, klandestinamente. Ninia feen-kaben dahuluk mate.
1928 - Nia hola parte iha revolta Pinhel nian. Dadur tiha iha komarka iha Fontelo (Vizeu), nia halai sai ba París.
1929 - Nia kaben ho Dona Jerónima Dantas Machado, Bernardino Machado nia oan. Iha Lizboa Tribunal Militar hala'o ninia julgamentu maski nia la iha, no fó-sai kondenasaun ba nia.
1930 - Ninia oan daruak moris ho naran Aquilino Ribeiro Machado.
1931 - Nia bá hela iha Galiza.
1932 - Nia fila fali ba Portugál, klandestinu.
1933 - Nia simu Prémiu Ricardo Malheiros husi Academia das Ciências de Lisboa, tanba nia livru As Três Mulheres de Sansão.
1935 - Ema hili nia nu'udar sósiu-korrespondente Academia das Ciências de Lisboa nian.
1946 - Nia publika Aldeia, Terra, Gente e Bichos.
1951 - Nia publika Geografia Sentimental.
1952 - Nia halo viajen ba Brazíl no simu omenajen iha-ne'ebá husi hakerek-na'in no artista oioin, iha Academia Brasileira de Letras.
1956 - Nia fundadór no prezidente Sociedade Portuguesa de Escritores nian.
1957 - Nia publika A Casa Grande de Romarigães.
1958 - Nia publika Quando os Lobos Uivam. Nia hetan nomeasaun nu'udar sósiu-efetivu Academia das Ciências de Lisboa nian. Nia militante iha kandidatura Humberto Delgado nian ba prezidénsia Repúblika.
1960 - Mosu proposta ba nia atu sai kandidatu ba Prémiu Nobel Literatura nian husi Francisco Vieira de Almeida; proposta ne'e subscrita husi José Cardoso Pires, David Mourão-Ferreira, Urbano Tavares Rodrigues, José Gomes Ferreira, Maria Judite de Carvalho, Mário Soares, Vitorino Nemésio, Abel Manta, Alves Redol, Luísa Dacosta, Vergílio Ferreira, no seluseluk tan.
1961 - Nia bá Londres no París.
1962 - Ninia bei-oan primeiru, Mariana, moris no nia dedika O Livro da Marianinha ba nia.
1963 - Nia hetan omenajen iha sidade barak iha Portugál iha okaziaun ne'ebé ninia vida literária kompleta tinan limanulu. Nia mate iha dia-27 Maiu. Iha momentu ne'e kedas, Sensura bandu jornál sira la bele ko'alia tan kona-ba omenajen ne'ebé ema halo ba nia.
1972 - Ninia livru-memórias Um Escritor Confessa-se hetan publikasaun.
2007 - Parlamentu Portugál nian deside halo omenajen ba Aquilino Ribeiru nia memória no muda ninia mate-ruin ba Panteão Nacional, fatin ne'ebé rai erói portugés sira-nia rate.
Knaar literáriu

Aquilino Ribeiro nia hakerek hanesan riku-soin nakonu ho liafuan murak barabarak ne'ebé inklui liafuan no espresaun idiomátika povu foho nian.
Maski nia hakerek kona-ba lisan no moris tradisionál, Aquilino hafoun beibeik nia estilu, no matenek-na'in sira susar atu halo klasifikasaun kona-ba ninia knaar-literáriu.
Iha livru barak nia inklui episódiu oioin ne'ebé kahur imajinasaun ho realidade husi nia vida rasik: hamaluk ho ema foho, edukasaun iha semináriu, konspirasaun polítika, halai subar husi autoridade rejime nian, ezíliu.
Aquilino Ribeiro, nu'udar hakerek-na'in, la fasil atu enkuadra iha korrente literária husi ninia otas. Maibé la iha dúvida katak Aquilino iha fatin entre hakerek-na'in sira naran-boot liu hotu iha dalen portugés.

Knaar literáriu sira

Istória-badak:
A Filha do Jardineiro (1907);
Jardim das Tormentas (1913);
Estrada de Santiago, onde se inclui o Malhadinhas (1922);
Quando ao Gavião Cai a Pena (1935);
Arca de Noé I, II e III (todos de 1963);

Romanse no novela:
A Via Sinuosa (1918);
Terras do Demo (1919);
Filhas da Babilónia (1920);
Andam Faunos pelos Bosques (1926);
O Homem Que Matou o Diabo (1930);
A Batalha sem Fim (1932);
As Três Mulheres de Sansão (1932);
Maria Benigna (1933);
Aventura Maravilhosa (1936);
S. Bonaboião, Anacoreta e Mártir (1937);
Mónica (1939);
O Servo de Deus e a Casa Roubada (1941);
Volfrâmio (1943);
Lápides Partidas (1945);
Caminhos Errados (1947);
O Arcanjo Negro (1947);
Cinco Réis de Gente (1948);
A Casa Grande de Romarigães (1957);
Quando os Lobos Uivam (1958);
Casa do Escorpião (1963);
O Romance da Raposa (1959).

Ema seluk dehan kona-ba nia
"Nia inimigu ba Rejime. Nia sei hatete aat ha'u; maibé la importa: nia hakerek-na'in boot tebes." - António de Oliveira Salazar, kona-ba Aquilino Ribeiro.

Fonte
Biografia iha pájina Instituto Camões nian – iha lia-portugés

quarta-feira, maio 02, 2007

Natál

Natál
From Wikipedia

Natál ka Loron Natál ne'e loron-boot ne'ebé akontese tinan ida dala ida hodi selebra moris Jezús Kristu nian. Natál ne'e kahur festa sarani nian ne'ebé komemora kosok-oan Jezús mai iha mundu ho tradisaun no kostume seluseluk, liuliu festa jentiu tuan Invernu nian husi rain oioin iha Europa iha tempu antigu. Tradisaun Natál nian iha nasaun oioin inklui hatudu imajen ne'ebé reprezenta Kosok-Oan Jezús nia moris mai mundu, Ai-Natál, troka prezente no kartaun-Natál, no mós vizita husi Pai-Natál iha kalan Natál (ka véspera Natál). Iha tempu Natál ema baibain ko'alia beibeik kona-ba dame, fó laran ba malu, laran-luak no pasa tempu hamutuk ho família.
Loron Natál monu iha dia-25 fulan-Dezembru. Iha dia-24 ema toman selebra véspera Natál ka kalan Natál. Kreda Apostólika Arménia selebra Natál iha dia-6 fulan-Janeiru, enkuantu Kreda Ortodoksa Lorosa'e sira (estilu Ortodoksu tuan) selebra Natál iha dia-7 fulan-Janeiru, ne'ebé data iha kalendáriu julianu ne'ebé korresponde ba dia-25 iha ita-nia kalendáriu. Dia-25 fulan-Dezembru nu'udar loron-moris ba Jezús ne'e tradisaun de'it, la'ós data-moris tebes. [1]
Iha nasaun barak iha mundu ema selebra Natál, tanba fiar sarani halekar iha país barak no mós tanba kultura osidentál mós naklekar liu ba beibeik no sai influénsia maka'as iha fatin hotu-hotu. Fatin barak mós iha sira-nia tradisaun Natál rasik.

Contents[hide]
1 Etimolojia no naran
2 Istória
2.1 Festa Invernu nian iha tempu molok Fiar-Sarani (Festa Jentiu)
2.1.1 Saturnalia
2.1.2 Natalis Solis Invicti
2.1.3 Yule
2.2 Orijen husi festa Sarani
2.3 Idade Média
2.4 Reforma no sékulu XIX
3 References
4 Ligasaun ba li'ur

Etimolojia no naran
Liafuan tetun Natál mai husi liafuan portugés Natal ne'ebé mai husi lia-latin no signifika moris-mai. Uluk povu Anglo-Saksaun bolu naran geol (Yule).[2] ba Natál. Lia-Indonézia mós uza liafuan Natal ne’ebé sira simu husi navegadór portugés sira. Liafuan inglés "Christmas" ne’e kontrasaun ne’ebé katak Misa Natál nian. Liafuan modernu ne’e mosu husi ingles médiu Christemasse no inglés antigu Cristes mæsse, espresaun ne’ebé rejista ba dala uluk iha 1038.[2]
Liafuan ne'ebé uza hodi temi Natál iha lian españól (navidad), fransés (noël), italianu (natale), no katalaun (nadal), hanesan mós portugés (natal), refere ba Natividade ka selebrasaun Jezús Moris-mai nian. La hanesan, liafuan alemaun nian, Weihnachten, signifika "kalan konsagradu," enkuantu olandés sira bolu naran Kerstmis ka Kerst.
Liafuan inglés Christmas dala balu ema habadak ba Xmas, no abreviatura ne'e mós iha Istória naruk ida.[3] Iha versaun dahuluk iha lian gregu husi Testamentu Foun, letra Χ (chi), maka letra primeiru iha liafuan Kristu (Χριστός). Hori sékulu XVI nia klaran letra Χ ne'e, ka letra X husi alfabetu latinu, ema uza nu'udar abreviatura ba Kristu.[4]

Istória

Festa Invernu nian iha tempu molok Fiar-Sarani (Festa Jentiu)
Festa Invernu nian ida maka festa importante liu iha tradisaun barak iha kultura oioin, no razaun ida maka iha Invernu ladún bele serbisu barak iha agrikultura. Iha tempu antigu Páskua maka festa importante liu hotu iha kalendáriu Kreda nian.[5] Sira iha otas ne'ebá konsidera Natál ladún iha signifikadu importante, no Kreda Antigu kontra selebrasaun ba loron halo tinan husi membru Kreda nian.[6] Importánsia Natál nian iha tempu modernu bele iha nia abut iha influénsia horiuluk husi lisan festa Invernu nian, inklui festa tradisionál antigu sira tuirmai ne'e:

Saturnalia
Image:ChristJulii.jpg
Alegada reprezentasaun Kristu nian nu'udar maromak loro nian Helios ka Sol Invictus ne'ebé sa'e hela ninia karreta. Mozaiku husi sékulu III iha rai-kuak iha Vatikanu iha Bazílika Saun Pedru nia okos, iha Papa Júliu I nia rate nia uma-kakuluk.
Template:Main Iha otas Roma Antigu nian, festa Invernu nian ne'ebé famozu liu naran Saturnalia, ne'ebé populár iha Itália tomak. Saturnalia ne'e tempu ba ema atu halimar, han barak no halo festa, no la tuir regra formál ne'ebé iha. Festa ne'e mós inklui halo no fó prezente ki'ik (Saturnalia et Sigillaricia), inklui boneka ki'ikoan ba labarik no lilin ba ema-boot.[7] Durante Saturnalia, ema adia sira-nia negósiu ka serbisu, no atan sira mós bele halimar. Ema wa'in hemu tua barak, joga maka'as, kanta iha fatin públiku, no la'o molik iha fatin públiku hanesan lurón. Loron hirak festa ne'e nian maka "loron sira kapás liu hotu," tuir buat ne'ebé poeta latinu Catullus dehan.[8] Saturnalia hahi'i maromak Saturnu no hahú iha dia-17 Dezembru. Festa ne'e neineik-neineik komesa sai naruk liután to'o períodu Republikanu ikus, bainhira festa dura loron hitu ona (17-23 Dezembru). Iha otas imperiál, Saturnalia habadak ba loron lima.[9]

Natalis Solis Invicti
Romanu sira hala'o festa ida iha dia-25 Dezembru ho naran Dies Natalis Solis Invicti, "loro ne'ebé sempre manán nia loron halo tinan nian." Bainhira uza títulu Sol Invictus ne'e fó biban atu adora maromak oioin loro nian dala ida de'it, inklui Elah-Gabal, maromak loro nian ida husi Síria; Sol, Imperadór Auréliu (AD 270-274) nia maromak ; no mós Mitras, maromak ida soldadu sira-nian ho orijen husi Pérsia.[10] Imperadór Elagabalus (218-222) maka hamosu festa ne'e, ne'ebé sai naran-boot loos bainhira Auréliu maka ukun, no promove festa ne'e nu'udar loron-boot iha Impériu Romanu tomak nia laran.[11]
Dia-25 Dezembru mós data Solstísiu Invernu nian, ne'ebá romanu sira hanaran bruma.[7] Nune'e iha loron ida-ne'e Loro hatudu katak nia "nunka lakon" maski oras naroman nian menus. (Bainhira Júlio César hamosu Kalendáriu Julianu iha tinan 45 MK, dia-25 Dezembru maka maizumenus data solstísiu nian. Iha tempu modernu, solstísiu monu ba dia-21 ka 22 Dezembru.) Festa Sol Invictus ne'e iha "razaun maka'as atu konsidera nu'udar responsavel" ba data Natál nian, tuir Catholic Encyclopedia.[2] Simbolizmu Loro nian populár iha hakerek-na'in Kristaun sira-nia leet iha tempu antigu [12] no sira haree Jezús nu'udar "Loro Lia-Loos nian."[13]

Yule
Fiar-Jentiu Eskandinávia nian no Inglaterra nian iha tempu antigu selebra festa invernu nian ida naran Yule iha fulan-Dezembru nia rohan to'o hahú Janeiru iha data ne'ebé hili tuir kalendáriu-fulan (lunár) ida.[14] Bainhira Fiar-Sarani tama iha rain sira-ne'e no sira adota Kalendáriu Julianu, ema rain-na'in hahú selebra Yule iha dia-25 Dezembru atu bele korresponde ba festa Natál, iha loron ida de'it.[15] Natál, festa ladún importante ba sarani sira kuandu Idade Média foin komesa, deve nia popularidade mós ba festa Yule ne'e. Selebrasaun durante loron sanulu-resin-rua ne'ebé akontese baibain iha Natál Idade Média nian bele mosu karik husi selebrasaun tradisionál antigu durante loron sanulu-resin-rua Yule nian.[16] Lisan jentiu Yule nian kontinua hala'o to'o agora iha tradisaun ai-knotak Yule nian.[17] Iha Inglaterra, ema bolu naran Yule ba Natál iha otas medievál. Iha Eskandinávia ema kontinua bolu Jul ba Natál to'o agora daudaun.

Origen, matenek-na'in husi Kreda sarani, uluk ko'alia kontra selebrasaun halo tinan nian, inklui Kristu nia halo tinan.

Orijen husi festa Sarani
La iha ema ida hatene loloos bainhira maka dia-25 Dezembru sai ligadu ba selebrasaun moris-mai Jezús nian. Testamentu Foun la fó data ida ba akontesimentu ne'e.[12] Matenek-na'in balu dehan katak Sextus Julius Africanus temi data ida-ne'e iha livru Chronografiai, livru ida ne'ebé hakerek iha tinan 221 MK i agora lakon tiha ona maibé uluk importante ba sarani sira.[12] Data ne'e afinál fulan sia liutiha data tradisionál Enkarnasaun nian (dia-25 Marsu), ne'ebé agora selebra nu'udar Festa Anunsiasaun nian.[18] Data 25 Marsu mós konsidera data ekinósiu Veraun nian no data kriasaun Adaun nian.[18] Ema-sarani antigu mós fiar katak dia-25 Marsu maka loron ne'ebé akontese krusifikasaun, bainhira ema prega Jezús iha krús.[18] Hanoin sarani sira-nian katak konsepsaun Jezús nian akontese iha data hanesan data ne'ebé Nia mate iha krús tuir mós fiar Judeu sira-nian katak profeta sira-nia vida sempre durante tinan númeru tomak.[18]
Bainhira sarani antigu komesa hanoin katak karik Jezús moris iha 25 Dezembru sira seidauk hanoin atu selebra festa iha data ne'e. Tertulianu la temi data ne'e nu'udar loron-boot ka loron-santu iha Kreda Sarani Ritu Afrikanu. Iha tinan 245, teólogu naran-boot Origen ko'alia kontra ideia hodi selebra loron-moris Jezús nian "hanesan Nia sai fali liurai jentiu faraó ruma." Nia hateten katak maksalak de'it maka selebra sira-nia loron-moris, santu sira lae.[6]
Referénsia antigu liu hotu kona-ba selebrasaun Natál nian ne'ebé ema sei hetan maka iha Kalendáriu Filocalus nian, manuskritu ho iluminura ne'ebé kompila iha Roma iha tinan 354.[2][19] Iha lorosa'e, entretantu, ema-sarani selebra loron-moris Jezús nian nu'udar parte husi Epifania (dia-6 Janeiru), maski loron-boot ne'e foka liu ba batizmu Jezús nian.[20]
Festa Natál hetan promosaun maka'as iha lorosa'e nu'udar parte husi haberan Katolisizmu liutiha Imperadór pro-Arianizmu naran Fláviu Valente mate iha Batalla Adrianópolis nian iha tinan-378. Festa ne'e komesa selebra iha Konstantinopla iha tinan 379, iha Antiókia maizumenus iha 380, no iha Alexandria maizumenus iha 430. Natál sai kontroversu loos iha sékulu IV iha Konstantinopla, sidade ne'ebé iha ema barak tuir fiar Arianizmu. Festa Natál lakon depoizde Gregóriu husi Nazianzus rezigna husi ambispu iha tinan 381, masku depois hetan introdusaun fila fali liuhosi Joaun Krizóstomu maizumenus iha tinan 400.[2]

Idade Média

Adorasaun husi Liurai na'in-tolu husi Don Lorenzo Monaco (1422).
Iha Idade Média antigu liu, iha Europa, Loron Natál ladún importante bainhira kompara ho Epifania, ne'ebé iha loromonu foka liu ba Liurai na'in-tolu. Natál la iha ninia liturjia rasik to'o sékulu IX.[12] Maibé kalendáriu Medievál fó importánsia ba loron-boot oioin ne'ebé iha relasaun ho Natál. Loron haatnulu liutiha Natál iha misa lilin nian. Loron haatnulu molok Natál sai "Loron haatnulu Saun Martiñu nian."[21] (Loron hirak-ne'e simu naran ida-ne'e tanba hahú iha loron Saun Martiñu nian, dia-11 Novembru.) Iha Itália Medievál, tradisaun Saturnália kontinua selebra durante períodu ne'e, ne'ebé agora daudaun ema bolu naran Adventu.[21] Karlus Magnu simu nia koroa liurai nian iha Loron Natál iha tinan 800 no Liurai William I husi Inglaterra simu nia koroa iha Loron Natál iha tinan 1066.
Bainhira Europa Norte mós sai sarani, Yule, sira-nia loron-boot Invernu nian, tau hamutuk ho Natál iha loron ida: dia-25 Dezembru. Iha sékulu XII, estilu fuik Saturnalia no Yule nian nakfila tiha ba "Loron sanulu-resin-rua Natál nian" (25 Dezembru - 5 Janeiru).[21] Ema iha Inglaterra bolu kalan dia-5 Janeiru ho naran Twelfth Night, no ida-ne'e depois sai mós títulu ba pesa-teatru ida husi William Shakespeare.
Iha Idade Média Aas, Natál sai ona festa boot no kronista sira baibain konta oinsá maka ema-boot sira balu selebra loron-boot ne'e. Richard II husi Inglaterra halo festa boot Natál nian iha tinan 1377 ne'ebé sira oho no han karau ruanulu-resin-ualu no bibi-malae atus tolu. [21] Fahi-fuik Yule nian mós iha baibain iha festa Natál medievál. Kanta kantiga Natál nian ne'ebé iha lisan inglés sira-nian hanaran Christmas carol mós sai populár, no uluk la'ós de'it kanta maibé hamutuk ho dansa hotu. Grupu inklui ema ne'ebé vokalista no ema ne'ebé dansa hale'u nia ne'ebé mós hanesan koru. Hakerek-na'in oioin iha otas ne'ebá ko'alia kontra kanta sira-ne'e tanba sira konsidera ne'e kontra morál, no bele kontinua fali lisan antigu Saturnalia no Yule nian.[21] "Misrule" — hemu to'o lanu, hola malu arbiru, joga no taru osan — mós aspetu importante festivál ne'e nian iha tempu ne'ebá. Iha Inglaterra, iha otas ne'ebá sira fó prezente ba malu iha Loron Tinan Foun nian.[21]

Exertu husi The Examination and Tryal of Father Christmas (1686) husi Josiah King, ne'ebé publika la kleur depoizde Natál hahú selebra fila fali nu'udar loron-boot iha Inglaterra.

Reforma no sékulu XIX
Durante Reforma, Protestante sira kondena selebrasaun Natál nian nu'udar "hahalok ladi'ak husi ema ne'ebé tuir Amu-papa" no "sasán Demóniu nian". Kreda Katóliku Romanu hatán liuhosi promove festa ne'e maka'as liután ho jeitu ne'ebé halai tan ba fiar-sarani. Liutiha vitória Parlamentu nian kontra Liurai Charles I durante Funu Sivíl Inglés, ukun-na'in Puritanu sira Inglaterra nian bandu Natál, iha 1647. Motín pro-Natál mosu iha sidade oioin, no durante semana balu amotinadu sira kontrola sidade-Canterbury, no enfeita sira-nia odamatan ho sasán tradisionál Natál nian no hakilar lia-menon hodi hahi'i liurai.[22] Bainhira liurai ukun fila fali iha Inglaterra iha 1660 bandu para tiha, maibé amlulik sira, Kreda Anglikanu nian kontinua kontra selebrasaun Natál nian, uza argumentu hanesan protestante sira-nian.
Iha Amérika Koloniál, puritanu sira iha Inglaterra Foun la aprova Natál; sira bandu nia selebrasaun iha Boston, Massachusetts dezde 1659 to'o 1681. Iha otas hanesan mahorik sira iha Virjínia no Novaiorke selebra loron-boot ne'e ho liberdade. Ema barak ladún gosta Natál iha Estadus Unidus liutiha Revolusaun Amerikana, bainhira EUA sai independente husi Inglaterra, tanba iha tempu ne'ebá sira haree Natál nu'udar loron-boot inglés sira-nian.
Iha tinan 1820, sektarizmu relijiozu komesa menus iha Inglaterra no hakerek-na'in sira hahú preokupa tanba festa Natál bele lakon. Sira imajina katak Natál tempu uluk nian ne'e períodu ne'ebé ema laran-kontente, no sira haka'as an atu ajuda halo loron ne'e sai boot fila fali. Livru Charles Dickens nian naran A Christmas Carol, ne'ebé publika iha 1843, iha influénsia maka'as atu inventa fali Natál nu'udar loron-boot ne'ebé promove família, laran-di'ak, laran-luak no domin ba malu envezde selebrasaun arbiru de'it.[23]
Interese ba Natál sai maka'as fila fali iha Amérika iha 1820 liutiha istória-badan oioin husi Washington Irving ne'ebé mosu iha livru The Sketch Book of Geoffrey Crayon no "Old Christmas", no mós Clement Clarke Moore nia poema iha 1822 naran A Visit From St. Nicholas. Istória sira Irving nian deskreve tradisaun oioin ne'ebé promove laran-di'ak no dame ne'ebé nia dehan katak nia haree tiha iha Inglaterra. Ema balu dehan katak Irving rasik maka inventa “tradisaun” ne'ebé nia haktuir, maibé lee-na'in sira iha Amérika gosta no hasara kostume sira-ne'e ho entuziazmu. [24] Imigrante alemaun barak ne'ebé ba buka moris iha EUA depois ajuda promove loron-boot ne'e tanba lori tradisaun sira Europa kontinentál nian ba nasaun ne'ebá. Natál sai Loron-Boot Ofisiál iha EUA iha 1870.
Template:Portalpar

References
The Oxford Dictionary of Christian Church, Oxford University Press, London (1977), p. 280.
2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 "Christmas", The Catholic Encyclopedia, 1913.
Bratcher, Dennis. "The Christmas Season" The Voice, CRI/Voice, Institute, 2006.
Oxford English Dictionary
""Easter", The Catholic Encyclopedia, 1913.
6.0 6.1 ""Natal Day", The Catholic Encyclopedia, 1913.
7.0 7.1 Bruma, University of Tennessee
Sempronia, Julilla, "Ancient Voices: Saturnalia, AncientWorlds 2004.
Mosley, John, "Common Errors in 'Star of Bethlehem' Planetarium Shows", Planetarian, Third Quarter 1981.
""Mithraism", The Catholic Encyclopedia, 1913.
"Sol." Encyclopædia Britannica, Chicago (2006).
12.0 12.1 12.2 12.3 "Christmas, Encyclopædia Britannica Chicago: Encyclopædia Britannica, 2006.
4:2 Malachi 4:2
"The Anglo-Saxon Calendar"
Sturlson, Snorri, Heimskringla, "Yule in Ancient Norway"
Reichmann, Ruth, "Christmas".
[http://www.history.com/
18.0 18.1 18.2 18.3 "The Feast of the Annunciation", Catholic Encyclopedia, 1998.
Dokumentu ne'e surat privadu ne'ebé prepara ba dato Romanu ida no hanaran tuir artista ne'ebé dezeña nia parte ida. Referénsia ba Natál dehan katak, "VIII kal. ian. natus Christus in Betleem Iudeæ". Ne'e seksaun ida ne'ebé bazeia ba manuskritu seluk husi tinan 336.
Pokhilko, Hieromonk Nicholas, "The Formation of Epiphany according to Different Traditions
21.0 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5 Murray, Alexander, "Medieval Christmas", History Today, December 1986, 36 (12), pp. 31 - 39.
Durston, Chris, "Lords of Misrule: The Puritan War on Christmas 1642-60", History Today, Dezembru 1985, 35 (12) pp. 7 - 14.
Rowell, Geoffrey, "Dickens and the Construction of Christmas", History Today, Dezembru 1993, 43 (12), pp. 17 - 24.
Moore nia poema transfere na Natál amerikanu tradisaun tebes antigu olandés sira-nian ne'ebé selebra iha Novaiorke, ne'ebé inklui fó prezente ba malu, família tomak han hamutuk, no ai-knanoik kona-ba “sinterklaas” (iha lia-olandés deriva husi “Saint Nicholas,” no husi sinterklaas mai liafuan modernu EUA nian “Santa Claus”).The history of Christmas: Christmas history in America, 2006
"Christmas," The New Columbia Encyclopedia. New York and London, Columbia University Press 1975.
Restad, Penne L., Christmas in America: A History, New York, Oxford University Press. 1995. ISBN 0-19-509300-3

Ligasaun ba li'ur